Esc. &.IV.22, cc. 185r-185v

Estratto di una lettera inedita (che trascrivo per intero) del Maurolico all'allievo e mecenate Simone Ventimiglia; la lettera, in data 2 marzo 1556, è estremamente importante perché in essa Maurolico (come farà qualche mese dopo nelle celebre lettera al viceré de Vega, cfr. ms. F.L. 7473, cc. 1r-16v, edita dal Napoli e dal Macrì) passa in rassegna un po' tutta la propria produzione scientifica, mettendone in evidenza i risultati (v. G. Antolín, Catalogo de los codices latinos, cit., II, p. 405; il codice, cartaceo della metà del XVI secolo, con estratti da vari autori, è tutto di mano di Juan Paez de Castro ed è provenuto all'Escorial insieme alla celebre biblioteca del Conte-duca di Olivares, Gaspar de Guzman). Nella trascrizione, riservando ad altra sede una analisi critica del documento, ho cercato di mantenere la particolare grafia e per un più facile riscontro con i materiali descritti nella parte restante di questo catalogo mauroliciano ho numerato tra parentesi uncinate i singoli paragrafi, ciascuno dedicato ad un autore o ad una tematica, nei quali sembra ripartito il testo.

c. 185r

Ex epist. Maurolyci ad Simeonem Vigintimillium Marchionem Hiéracij. à Messana VI No. Mar. 1556 [1.] Campanus mathematicus erat sed pro sua libidine multa mutavit ex sententia Euclidis. & multa addidit. Barthol. Zamber. [scil. Bartolomeo Zamberti] graecae linguae peritus sed mathematum ignarus Campanum saepe reprehendit ubi opus non est. & ipse pueriliter errat. Jacob. Fab. [scil. Iacobus Faber Stapulensis] vtrumque coniunxit, sed melius fuisset si ex vtroque vnum fecisset servatis non nullis Campani additionibus. Joan. Regimontanus errores Campani notavit. In definitionibus li. primi peccat. Quae adiecit in VII tolerabilia sunt. in V tum adeo properam definitiones magnitudinum proportionalium tradit, & exponit ut non intellexisse videatur. Campanus circa finem 4i omnem figuram aequilateram tam circulo inscriptam quam circumscriptam esse etiam ait aequiangulam. errat. nam rhombus aequilatera figura est & circulo circumscriptibilis non tum aequiangula. è contrario rectilinea figura aequiangula circulo circumscripta est etiam aequilatera, non item inscripta. nam tetragonum rectangulum circulo inscriptum aequiangulum est non autem aequilaterum. Tum hae duae propositiones quas falsas diximus verae sunt sub impari laterum numero. [2.] Cum Campani & Zamber. Euclide emendato adnotanda sunt sunt Sphaerica Menelaj. Conica Apollonij Pergaei. Cylindrica Serenj. Archimedis opera. Jordani arithmetica. Instrumentorum & astronomiae traditiones. Autolyci opusculum de sphaera quae movetur. & de ortu & occasu siderum. Theodosii de habitationibus. [3.] De 4° libro quae tribus Archimedis adiecit de aequalibus momentis ait sic ut in plano [scil. triangulo] recta per centrum gravitatis acta & basi aequidistans utrumque reliquorum laterum ita secat ut portio quae ad verticem dupla sit reliquae, sic & planum quod per centrum gravitatis pyramidis basi parallelam ducitur ita singula pyramidis hypothenusas dispescit ut segmentum quod ad verticem triplum sit reliquo. Sic ut ex centro pyramidis centrorum in coeteris rectilineis ita ex centro pyramidis centrorum in solidis notitia pendet. [4.] De quadratura circuli sic. Opinemur enim certisque adducimur co-niecturis eam rationem non esse ullis terminis numerariis terminabilem quemadmodum rectilineorum perimetri terminantur, & perinde circulum non nisi mechanice aut per momentorum experientiam quadrari posse, flexamque lineam sicut rectae nequaquam congruere, ita sub nullo cognito rationis termino communicare. Movit autem nos ad huiusmodi sermonem Orontij Phinei tractatus in quo quibusdam sophisticis cavillationibus circulum se falso quadrare gestit. & cum in peripherio calculo pueriliter errat, errorem imputat Archimedj. Nec mirum non enim poterat Phineus nisi coecutire. Unde conijcere possumus quam rara sit super huiusmodi rebus ingeniorum perspicacitas, cum academia Lutetiana tolerat talis ignorantiae tenebras:-

c. 185v

[5.] De conicis Apollonij Pergaei sic. Coeteros IV conicorum libros non vidi, verum ut ipse in prefatione ad Eudemum innuit, in quinto de maximis & minimis figuris. in VI. de similibus, & aequalibus agit. Quod nos argumentum secuti V. & VI elaboravimus nostro ingenio. / Ostendimus enim in V. exempli gratia, quis maximus circulus intrinsecus tangat aliquam trium sectionum, aut quis minimus extrinsecus tangat ellipsim. In sexto autem datae sectioni conicae similem, aut similem & aequalem in dato cono facere docemus. [6.] Agens de Cylindricis Sereni, ait. In quorum primo de Cylindrica sectione sive ipsa rectilineum sit parallelogrammum, sive ellipsis agitur. In 2° Cylindrica ellipsis cum conica confertur. Nulla enim in cylindro ellipsis invenitur quin ei similis, & etiam similis & aequalis in dato cono confieri possit, quod non parum admirationis affert. [7.] Decimus, inquit, Euclidis de quantitatum symmetria. Ubi cur duae irrationalium linearum species major & minor dicatur res nulli animadversa, constabit. [8.] Agens de formis numerorum ait. Ubi tam cubos numeros eosdem esse cum hexagonis, pyramidibus, quam triangulas columnas easdem cum pentagonis pyramidibus esse conclusimus. [9.] Agens de lineis horarijs sic ait. Operae precium enim erat speculativis ingenijs huiumodi linearum procreationem situmque intelligere. Nam & si circulos horarios à meridie, seu à media nocte horas exordientes de quorum numero meridianus est, et communes eorum cum horizontis plano sectiones, quae talium horarum terminatrices lineae sunt, nemo non intelligat, haud tum cuivis pervium est circulos & lineas, quae ab ortu, vel occasu inceptas horas distingunt, de quorum numero est horizon, perpendere. Sicut enim illi circuli & lineae se invicem in axe mundi intersecant, ita hi circulis parallelos equatoris ab horizonte contactos & lineae periferiam quamdam tangunt. Quod absque conicorum notitia nequaquam satis notescere patet. Nam peripheria talis quam lineae horarum ab ortu vel occasu innitium sumentium in horologii plano tangunt, aut circulus aut aliqua ex conicis sectionibus, scilicet, Parabola, sive hyperbole, sive ellipsis esse solet. Talem autem sectionem facit horologij plana superficies secans alterum aut utrumque conorum verticem communem in centro mundi, pro basibus vero parallelos dictos quos horizon, coeteriquae circuli tangunt, habentium:- [10.] Agens de prospectiva, in v [scil. tertio], inquit, de visus qualitate, causisque brevis, aut longae visionis, & qualia hanc, aut illi conspicilia sint accomodanda. res hactenus experimento potius cognita, quam theorice demonstrata:- [11.] Agens de aequationibus ait. Hic nos, supposita circuli diametro rationali Octogonj in eo descripti latus minorem esse lineam. Dodecagonj vero latus apotomen vocarj demonstramus. Maurolycus Abbas tuus.