IX.

Francesco Maurolico a Simone Ventimiglia

Messina, 2 marzo 1556

Estratto di una lettera del Maurolico all'allievo e mecenate Simone Ventimiglia, marchese di Geraci. La lettera è conservata all'Escorial nel ms. cartaceo (&.IV.22, cc. 185r-185v) della metà del XVI secolo di mano di Juan Paez de Castro, che raccoglie estratti da vari autori. La trascrizione dell'estratto è limitata ai brani che si presentano come copia materiale di brani dell'archetipo mauroliciano. Sono stati esclusi i passi con i quali il copista ha sunteggiato la lettera.

[C:185v] Ex epist. Maurolyci ad Simeonem Vigintimillium Marchionem Hieracii. Messana VI No. Mar. 1556

Campanus mathematicus erat sed pro sua libidine multa mutavit ex sententia Euclidis, et multa addidit. Barthol. Zamber. graecae linguae peritus sed mathematum ignarus Campanum saepe reprehendit ubi opus non est, et ipse pueriliter errat. Iacob. Fab. utrumque coniunxit, sed melius fuisset si ex utroque vnum fecisset servatis non nullis Campani additionibus. Ioan. Regimontanus errores Campani notavit. In definitionibus libri primi peccat. Quae adiecit in VII tolerabilia sunt. in V tum adeo properam definitiones magnitudinum proportionalium tradit, et exponit ut non intellexisse videatur. Campanus circa finem 4i omnem figuram aequilateram tam circulo inscriptam quam circumscriptam esse etiam ait aequiangulam, errat, nam rhombus aequilatera figura est et circulo circumscriptibilis non tum aequiangula; e contrario rectilinea figura aequiangula circulo circumscripta est etiam aequilatera, non item inscripta, nam tetragonum rectangulum circulo inscriptum aequiangulum est non autem aequilaterum. Tum hae duae propositiones quas falsas diximus verae sunt sub impari laterum numero. Cum Campani et Zamber. Euclide emendato adnotanda sunt Sphaerica Menelai, Conica Apollonii Pergaei. Cylindrica Sereni. Archimedis opera. Iordani arithmetica. Instrumentorum et astronomiae traditiones. Autolyci opusculum de sphaera quae movetur, et de ortu et occasu siderum. Theodosii de habitationibus. De 4^o libro quae tribus Archimedis adiecit de aequalibus momentis ait sic ut in plano recta per centrum gravitatis acta et basi aequidistans utrumque reliquorum laterum ita secat ut portio quae ad verticem dupla sit reliquae, sic et planum quod per centrum gravitatis pyramidis basi parallelam ducitur ita singula pyramidis hypothenusas dispescit ut segmentum quod ad verticem triplum sit reliquo. Sic ut ex centro pyramidis centrorum in coeteris rectilineis ita ex centro pyramidis centrorum in solidis notitia pendet. De quadratura circuli sic. Opinemur enim certisque adducimur coniecturis eam rationem non esse ullis terminis numerariis terminabilem quemadmodum rectilineorum perimetri terminantur, et perinde circulum non nisi mechanice aut per momentorum experientiam quadrari posse, flexamque lineam sicut rectae nequaquam congruere, ita sub nullo cognito rationis termino communicare. Movit autem nos ad huiusmodi sermonem Orontii Phinei tractatus in quo quibusdam sophisticis cavillationibus circulum se falso quadrare gestit. Et cum in peripherio calculo pueriliter errat, errorem imputat Archimedi. Nec mirum non enim poterat Phineus nisi coecutire. Unde coniicere possumus quam rara sit super huiusmodi rebus ingeniorum perspicacitas, cum academia Lutetiana tolerat talis ignorantiae tenebras. De conicis Apollonii Pergaei sic. Coeteros IV conicorum libros non vidi, verum ut ipse in prefatione ad Eudemum innuit, in quinto de maximis et minimis figuris, in VI de similibus, et aequalibus agit. Quod nos argumentum secuti V et VI elaboravimus nostro ingenio. [C:185v] Ostendimus enim in V, exempli gratia, quis maximus circulus intrinsecus tangat aliquam trium sectionum, aut quis minimus extrinsecus tangat ellipsim. In sexto autem datae sectioni conicae similem, aut similem et aequalem in dato cono facere docemus. Agens de Cylindricis Sereni, ait. In quorum primo de cylindrica sectione sive ipsa rectilineum sit parallelogrammum, sive ellipsis agitur. In 2^o Cylindrica ellipsis cum conica confertur. Nulla enim in cylindro ellipsis invenitur quin ei similis, et etiam similis et aequalis in dato cono confieri possit, quod non parum admirationis affert. Decimus, inquit, Euclidis de quantitatum symmetria. Ubi cur duae irrationalium linearum species maior et minor dicatur res nulli animadversa, constabit. Agens de formis numerorum ait. Ubi tam cubos numeros eosdem esse cum hexagonis, pyramidibus, quam triangulas columnas easdem cum pentagonis pyramidibus esse conclusimus. Agens de lineis horariis sic ait. Operae precium enim erat speculativis ingeniis huiumodi linearum procreationem situmque intelligere. Nam et si circulos horarios a meridie, seu a media nocte horas exordientes de quorum numero meridianus est, et communes eorum cum horizontis plano sectiones, quae talium horarum terminatrices lineae sunt, nemo non intelligat, haud tum cuivis pervium est circulos et lineas, quae ab ortu, vel occasu inceptas horas distingunt, de quorum numero est horizon, perpendere. Sicut enim illi circuli et lineae se invicem in axe mundi intersecant, ita hi circulis parallelos equatoris ab horizonte contactos et lineae periferiam quamdam tangunt. Quod absque conicorum notitia nequaquam satis notescere patet. Nam peripheria talis quam lineae horarum ab ortu vel occasu innitium sumentium in horologii plano tangunt, aut circulus aut aliqua ex conicis sectionibus, scilicet, Parabola, sive hyperbole, sive ellipsis esse solet. Talem autem sectionem facit horologii plana superficies secans alterum aut utrumque conorum verticem communem in centro mundi, pro basibus vero parallelos dictos quos horizon, coeteriquae circuli tangunt, habentium. Agens de prospectiva, in v inquit, de visus qualitate, causisque brevis, aut longae visionis, et qualia hanc, aut illi conspicilia sint accomodanda. res hactenus experimento potius cognita, quam theorice demonstrata. Agens de aequationibus ait. Hic nos, supposita circuli diametro rationali octogonii in eo descripti latus minorem esse lineam. Dodecagoni vero latus apotomen vocari demonstramus. Maurolycus Abbas tuus.