[A:16r] [C:53v] [S:69]

DIAPHANORUM

TERTIA PARS¹

1 Quidquid² ad radii fractionem, praesertim in convexis diaphanis, quaecumque non satis ab aliis explicata sunt, in prima huius libelli parte; quidquid³ vero ad iridis formam, situm, magnitudinem atque colores pertinebat, hactenus non animadversa, in secunda⁴ paucis complexi sumus. Nunc in tertia veniemus⁵ ad visualis organi consyderationem⁶. 2 Operae⁷ precium⁸ est enim⁹ et¹⁰ quamplurimi faciendum¹¹, quam fuerit sagax¹², quam ingeniosa¹³ Dei Opt. Max.¹⁴ ministra natura¹⁵ in huius sensus instrumento, cognoscere.

3 In primis ergo, quoniam visibilium species per diaphanum medium multiplicatae porriguntur, obstaculo vero densiore¹⁶ intercipiuntur, idcirco non poterant eaedem sensui, nisi simili, perspicuoque¹⁷ corpore receptae repraesentari. 4 Neque rursum huiusmodi corpus alterius modi quam circumquaque regularis et uniformis figurae, existere debuit, quo scilicet, aut rectitudo, aut similis fractio radiorum incidentium simile spectatae rei simulacrum ad interiora¹⁸ sensus deferret. Nec minus convexa forma fuit instrumento conveniens, ut quae sola commoda esset ad recipiendas, coëuntibus¹⁹ lineis, quamvis magnarum rerum imagines. 5 Lubet hic²⁰ immorari, et singula quaeque particulatim²¹ indagare. Cum enim diaphanum sit organum, diaphanorum est omnino negocium²². Consultis itaque his²³ authoribus²⁴, qui de oculi anatomia quam²⁵ diligentissime scripserunt, rem a principio [C:54r] exorsi²⁶ aperiemus.

6 Quidquid²⁷ enim in oculi structura consyderamus²⁸, aut ad ipsam visionem pertinet, aut ad huius conservationem. Inter ea, quae ad visum spectant, dignitatis arcem obtinent, glacialis, sive crystallinus²⁹ humor, quam³⁰ et pupillam appellare, meo iudicio³¹ possumus, in qua visiva virtus tamquam in sede consistit, haec est³² utrinque convexa, sed non sphaerica, verum compressa, et a parte anteriori³³ compressior, quo³⁴ latiori susciperet³⁵ formas rerum visibilium, spacio³⁶. 7 Hic in organo humorum no[S:70]bilissimus medium sortitur locum. Ab huius forma dependet qualitas visus seu³⁷ brevis seu³⁸ longi, caeteris³⁹ passionibus exclusis, ut postea dicemus. Hic itaque humor in visione recipit species, receptasque per opticum nervum ad communis sensus iudicium⁴⁰ defert. Hic ergo facit ad recipiendum. 8 Qui autem facit⁴¹ ad transmittendum, is est humor albugineus, sive aqueus⁴², per quem traiiciuntur⁴³ species, et qui alioqui conservat humiditate sua extrinsecus crystallinum⁴⁴ et intrinsecus⁴⁵ uveam tunicam, de qua dicemus. Et ut quidam volunt, excrementum⁴⁶ est ipsius crystallini⁴⁷. 9 Quod autem facit ad visum adumbrandum, ea fuit uvea tunica opaca villositate adumbrans⁴⁸ praedictos humores, et quaedam pellicula⁴⁹ ab ea⁵⁰ procedens⁵¹, similiter villosa, vitrei et aquei⁵² humoris interstitium. Talis autem adumbratio facit rerum visibilium radios expressius apparere et efficacius ab humoribus praedictis sentiri. Siquidem radii luminum inter opaca aedium recepti sunt evidentiores. 10 Et nos in luce superflua manum aut umbellam oculo [C:54v] superponimus, ut melius prospectemus⁵³.

11 Quod autem in organo visuali pertinet ad conservationem, aut respicit nutrimentum, aut tutamen, aut servitium motus. Ad nutrimentum servit humor vitreus, a quo glacialis nutritur. Item retina⁵⁴, seu⁵⁵ retiformis pellicula ex visorio nervo progrediens, et vitreo alimentum suppetens. Adhuc et secundina pellicula, quae⁵⁶ a tenui meninge, sive a pia matre progenita⁵⁷ uveam praedictam, cuius pars est, alit. Demum et sclirotica⁵⁸, quae et posterior pars est corneae, de qua mox loquemur. 12 Quidquid⁵⁹ autem respicit tutamentum, iam aut [A:16v] intrinsecum, aut extrinsecum. Intrinsecum⁶⁰ enim tutamentum praestat aranea tela crystallinum⁶¹ humorem, ne effluat, cohercens⁶². Nec minus retina seu retiformis vitreum retrorsum complectens. 13 Item cornea tunica ex quatuor tunicis perspicuis⁶³ ac tenacibus⁶⁴ compacta⁶⁵, generale humorum⁶⁶ retinaculum ac⁶⁷ tutamen. Extrinseco munimini ascripta⁶⁸ fuit consolidativa pinguis, alba et densa tunica, a pellicranio, seu pericraneo⁶⁹ mavis⁷⁰ progenita et praedictorum contextum vestiens, quae sicut foramine decenti corneam detectam ad radios admittendos ostendit, ita⁷¹ sub cornea parvus uveae⁷² aditus eosdem ad profundiores humores transmittit. Item palpebrae fuerunt oculorum fores, ut patentes visum admitterent, clausae vero cessantem⁷³ conservarent. 14 His cilia, pilorum brevium⁷⁴ series ad nociva arcenda utrinque adhaerent. Et supercilia quasi ultimae tam preciosae⁷⁵ structurae [S:71] sepers⁷⁶ ad humiditatem, si qua conflueret⁷⁷ superne, intercipien[C:55r]dam. 15 Officio motus funguntur musculi, a diverso quam opticus nervus, foramine de⁷⁸ cerebro⁷⁹ prodeuntes. Sed opticum nervum convestiunt⁸⁰ duae pelliculae, interior a tenui meninge seu pia matre⁸¹ secundinam⁸² faciens, ut dictum est, et exterior a crassa meninge seu⁸³ dura matre propagata, scleroticam⁸⁴ quae posterior corneae pars est, faciens. Talis est oculi structura, in qua mira naturae sagacitas non nisi per⁸⁵ summi⁸⁶ opificis providentiam ordinata. Quae distinctio sic se habet⁸⁷.